Rehabilitacja. Definicja, rodzaje, wskazania, ćwiczenia

Zdrowie i dobra kondycja naszego ciała pozwalają cieszyć się życiem bez ograniczeń. Współczesna medycyna pozwala na coraz efektywniejsze pomaganie osobom, które w wyniku choroby lub wypadku muszą mierzyć się z obniżoną jakością życia lub niepełnosprawnością w dowolnym obszarze.

Nowoczesne podejście do pacjenta opiera się na jak najszybszym objęciu go kompleksową opieką, której elementem jest fizjoterapia. WHO definiuje fizjoterapię jako świadczenie usług mających na celu przywrócenie, rozwój i utrzymanie możliwości funkcjonalnych i ruchowych jednostki. Fizjoterapia należy do nauk medycznych. Jest formą usprawniania pacjentów z różnymi zaburzeniami, głównie w obrębie narządu ruchu. Fizjoterapeuci w procesie terapii posługują się bodźcami ruchowymi, termicznymi, energetycznymi, kinetycznymi, mechanicznymi, chemicznymi i świetlnymi.

Współczesny model fizjoterapii zakłada możliwie wczesną interwencję – często także przedoperacyjną, lub we wczesnych dobach po urazie czy operacji. W procesie rehabilitacji traktuje się pacjenta całościowo, z uwzględnieniem jego pracy, hobby, środowiska, w którym żyje etc. Taką formę opieki określa się mianem rehabilitacji kompleksowej bądź podejścia holistycznego. Stwarza ona szanse na osiągnięcie zarówno optymalnej wydolności psychofizjologicznej, jak i odpowiedniej jakości życia.

Definicja rehabilitacji

Rehabilitacja to szereg działań (leczniczych, psychologicznych, społecznych, organizacyjnych, technicznych i edukacyjnych) podejmowanych na rzecz konkretnej osoby i mających na celu przywrócenie całkowitej lub przynajmniej częściowej sprawności fizycznej lub psychicznej. To forma kompleksowego wsparcia pacjentów, konstruowanego w oparciu o rodzaj i rozległość problemów. Mówimy m.in. o rehabilitacji osób niepełnosprawnych fizycznie i/lub psychicznie, osób po zawale serca, udarze mózgu, po urazach czy operacjach, ale działaniami rehabilitacyjnymi można objąć również osoby zmagające się z zaburzeniami czucia lub równowagi, a także osoby dopiero przygotowywane do operacji, np. wstawienia endoprotezy.

Należy pamiętać, że rehabilitacja zawsze ma charakter indywidualny. Program rehabilitacji zależy w sposób bezpośredni od aktualnej sytuacji pacjenta, zaś jej efektywność – w znacznej mierze od stosowanych równolegle odpowiednich metod leczniczych i rehabilitacyjnych: medycznych, społecznych i psychologicznych.

Rodzaje rehabilitacji

Współczesna rehabilitacja to szereg złożonych procesów, które w miarę potrzeb i możliwości należy prowadzić równolegle, dopasowując je do indywidualnej sytuacji pacjenta.

Rehabilitacja medyczna

Rehabilitacja medyczna (nazywana również rehabilitacją leczniczą) to kompleksowe działania na rzecz osoby niepełnosprawnej fizycznie i/lub psychicznie, bądź osoby z deficytami będącymi wynikiem choroby/wypadku lub urazu. To proces leczniczy, który prowadzony jest przez interdyscyplinarny zespół terapeutyczny, składający się z lekarzy (różnych specjalności) i pielęgniarek oraz m.in. fizjoterapeutów, terapeutów zajęciowych, psychologów i logopedów. Celem rehabilitacji medycznej jest zniwelowanie deficytów zdrowotnych, maksymalna poprawa jakości życia oraz zoptymalizowanie procesu powrotu do życia rodzinnego, społecznego i zawodowego. W przypadku określonych jednostek chorobowych czy urazów rehabilitacja może przybrać bardziej specjalistyczną postać.

Rehabilitacja specjalistyczna

Rehabilitacja specjalistyczna to szeroki wachlarz działań opracowywanych z myślą o konkretnych, poważnych schorzeniach oraz dla pacjentów o szczególnych potrzebach. Rehabilitację specjalistyczną zlecają lekarze specjaliści lub poradnie specjalistyczne w celu przywrócenia całkowitej lub przynajmniej częściowej sprawności. Mowa tutaj m.in. o rehabilitacji kardiologicznej (zlecana w przypadku schorzeń układu sercowo-naczyniowego), neurologicznej (zlecana w chorobach neurologicznych), ortopedycznej (zlecana po urazach i przy problemach typowo ortopedycznych), czy też pulmonologicznej (zlecana w leczeniu chorób zagrażających niewydolnością oddechową).

Rehabilitacja społeczna

Rehabilitacja społeczna to rodzaj rehabilitacji mający na celu umożliwienie osobie niepełnosprawnej uczestniczenia w życiu społecznym lub powrotu do niego. Realizowana jest poprzez m.in. pobudzanie aktywności społecznej pacjenta, wyrabianie zaradności osobistej i umiejętności samodzielnego wypełniania wybranych ról społecznych. Jednocześnie obejmuje też likwidację barier poprzez edukację społeczeństwa oraz kształtowanie właściwych postaw i zachowań sprzyjających integracji.

Rehabilitacja zawodowa

Rehabilitacja zawodowa to rodzaj rehabilitacji mający na celu wprowadzenie osoby z niepełnosprawnością na rynek pracy – w sposób zgodny z możliwościami psychofizycznymi tej osoby oraz z uwzględnieniem posiadanych przez nią kwalifikacji zawodowych – a także umożliwienie powrotu na rynek pracy lub przekwalifikowania się osobie po wypadku bądź chorobie. Obejmuje proces reorientacji zawodowej, czyli ukierunkowania osoby z niepełnosprawnością tak, by możliwe było znalezienie optymalnego kierunku szkolenia i zatrudnienia. W trakcie rehabilitacji zawodowej osoba wprowadzana na rynek pracy ma możliwość korzystania m.in z poradnictwa zawodowego, rozmaitych szkoleń zawodowych oraz pośrednictwa pracy.

Terapia logopedyczna

Terapia logopedyczna to specjalny rodzaj rehabilitacji, ukierunkowany na leczenie zaburzeń mowy (rehabilitacja mowy, reedukacja mowy), które pojawiły się w wyniku przebytej choroby (np. udaru), wypadku lub urazu. Terapię logopedyczną stosuje się również u osób, które z różnych przyczyn nie opanowały umiejętności mówienia (wówczas terapia polega na stymulowaniu i wykształcaniu) lub umiejętność ta wymaga usprawnienia i skorygowania. W procesie terapii logopedycznej, dopasowanej do indywidualnej sytuacji pacjenta oraz jego aktualnych możliwości, mogą być podejmowane próby odblokowania umiejętności mówienia, ale również kompensacji zaburzeń mowy. Istotą wszystkich działań logopedycznych powinno być usprawnianie mowy.

Zabiegi rehabilitacyjne (fizjoterapeutyczne)

Wśród zabiegów fizjoterapeutycznych można wyróżnić:

• kinezyterapię – inaczej opisywana jako „ leczenie ruchem”. Jest to niezmiernie ważna część procesu leczniczego. W kinezyterapii stosowane są ćwiczenia lecznicze, których celem jest przywrócenie pacjentowi pełnej sprawności, lub przynajmniej sprawności pozwalającej na większy komfort życia. Kinezyterapia ma za zadanie oddziaływać na wszystkie układy w naszym organizmie, tj. układ ruchu, krążenia, oddechowy, nerwowy, pokarmowy i moczowo-płciowy. W zależności od podłoża schorzenia (bądź przyczyny niepełnosprawności), podczas kinezyterapii wykorzystywane mogą być specyficzne metody pracy dedykowane danym jednostkom chorobowym, np. metody neurofizjologiczne – stosowane w rehabilitacji pacjentów np. po udarach czy urazach głowy.
• fizykoterapię – w procesie leczniczym wykorzystuje się różne zjawiska fizyczne: ultradźwięki, prąd elektryczny, pole magnetyczne, niską i wysoką temperaturę, promieniowanie – zarówno podczerwone, jak i ze spektrum światła widzialnego. Fizykoterapia oddziałuje na miejsca zmienione chorobą. Ludzki organizm reaguje na takie bodźce w określony sposób. Wykorzystując zabiegi fizykoterapeutyczne można wspomóc leczenie i gojenie się ran, zmniejszyć obrzęki i stan zapalny oraz uśmierzyć ból i przygotować organizm do kinezyterapii.
• masaż leczniczy – polega na stosowaniu systematycznych ruchów głaskania, rozcierania, ugniatania i oklepywania tkanek. Celem masażu jest – poprzez dotyk terapeuty- wywołanie u pacjenta uczucia odprężenia, uśmierzenie bólu, poprawa ukrwienia tkanek i redukcja stresu.

Rehabilitacja ruchowa

Rehabilitacja jest działaniem wielopłaszczyznowym obejmującym między innymi terapię ortopedyczną, neurologiczną, pediatryczną, terapię manualną… Metody pracy, techniki, sposób doboru ćwiczeń i innych bodźców terapeutycznych zależy od dolegliwości, z jakimi pacjent się zmaga i ich przyczynami, od celu, jaki sobie postawił wspólnie z terapeutą, a także od wyjściowego stanu pacjenta. Podczas rehabilitacji terapeuta zazwyczaj omawia i prezentuje ćwiczenie, tłumaczy celowość jego wykonania, po czym wykonuje je pacjent, jednocześnie otrzymując wskazówki pozwalające skorygować ewentualne błędy. Rehabilitant dostosowuje rodzaj i poziom trudności ćwiczeń do możliwości pacjenta. Wraz z postępem terapii zwiększa się trudność ćwiczeń: pojawia się w nich dodatkowe obciążenie, więcej elementów, niestabilne podłoże i tym podobne utrudnienia. Stosuje się także ćwiczenia odzwierciedlające sytuacje z życia codziennego pacjenta, co bezpośrednio przekłada się na poprawę jego samodzielności w środowisku domowym.

Fizjoterapia

Nowoczesne podejście do pacjenta opiera się na jak najszybszym objęciu go kompleksową opieką, której elementem jest fizjoterapia. WHO definiuje fizjoterapię jako świadczenie usług mających na celu przywrócenie, rozwój i utrzymanie możliwości funkcjonalnych i ruchowych jednostki. Fizjoterapia należy do nauk medycznych. Jest formą usprawniania pacjentów z różnymi zaburzeniami, głównie w obrębie narządu ruchu. Fizjoterapeuci w procesie terapii posługują się bodźcami ruchowymi, termicznymi, energetycznymi, kinetycznymi, mechanicznymi, chemicznymi i świetlnymi.