Rehabilitacja seksualna, czyli jak zadbać o zdrowie seksualne będąc osobą z niepełnosprawnością

Seksualność człowieka

Seksualność jest integralną częścią życia i tożsamości każdego człowieka. Nie dotyczy tylko aktywności seksualnej samej w sobie, ale również takich aspektów jak identyfikacja płciowa, role płciowe i seksualne, orientacja seksualna, prokreacja, ekspresja uczuć, intymności. Doświadczanie i wyrażanie seksualności może dotyczyć myśli, fantazji, pragnień, ale też przekonań, postaw czy wartości, może przejawiać się w zachowaniu, praktykach, być realizowana w związkach lub w pojedynkę. Seksualność kształtuje się w wyniku interakcji między licznymi czynnikami: biologicznymi, społecznymi, ekonomicznymi, kulturowymi, politycznymi, etycznymi, prawnymi, historycznymi, religijnymi i duchowymi.

Zdrowie seksualne i prawa seksualne człowieka

Na przestrzeni lat rozumienie seksualności człowieka i zdrowia seksualnego ulegało licznym przemianom. Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization) rozpoczęła prace nad określeniem tego obszaru w 1974 roku, a dzięki rozwojowi seksuologii jako nauki i intensywnym badaniom tej sfery życia, zaczęto lepiej rozumieć ludzką seksualność i zachowania seksualne. Wzrastała również świadomość istoty edukacji społeczeństwa w zakresie seksualności w związku z dostrzeżeniem problemów dotyczących m.in. płodności, chorób przenoszonych drogą płciową, niechcianych ciąż, niebezpiecznych metod przerywania ciąży czy zaburzeń seksualnych.

Zdrowie seksualne integruje wiele aspektów życia seksualnego – biologiczny, emocjonalny, intelektualny oraz społeczny, które są niezwykle ważne dla zdrowia psychicznego jednostki i jej relacji z innymi ludźmi. W związku z ewolucją badań i myślenia na temat seksualności, aktualna definicja zdrowia seksualnego, utworzona przez WHO, uzyskała następujące brzmienie:

„Zdrowie seksualne jest dobrostanem fizycznym, emocjonalnym i społecznym w odniesieniu do seksualności; nie jest jedynie brakiem choroby, zaburzeń funkcji bądź ułomności. Zdrowie seksualne wymaga pozytywnego i pełnego szacunku podejścia do seksualności oraz związków seksualnych, jak również do możliwości posiadania dających przyjemność i bezpiecznych doświadczeń seksualnych, powinno być wolne od przymusu, dyskryminacji i przemocy. Aby osiągnąć i utrzymać zdrowie seksualne, prawa seksualne powinny być respektowane, chronione i spełniane”.

Czym są wspomniane prawa seksualne? Są to uniwersalne i fundamentalne prawa człowieka dotyczące jego seksualności i obejmują:

1. Prawo do wolności seksualnej.
2. Prawo do odrębności seksualnej, integralności oraz bezpieczeństwa seksualnego ciała.
3. Prawo do prywatności seksualnej.
4. Prawo do równości seksualnej.
5. Prawo do przyjemności seksualnej.
6. Prawo do emocjonalnego wyrażania seksualności.
7. Prawo do swobodnych kontaktów seksualnych.
8. Prawo do podejmowania wolnych i odpowiedzialnych decyzji dotyczących posiadania potomstwa.
9. Prawo do informacji seksualnej opartej na badaniach naukowych.
10. Prawo do wyczerpującej edukacji seksualnej.
11. Prawo do seksualnej opieki zdrowotnej.

W sytuacji, kiedy prawa seksualne nie są respektowane, kiedy któraś ze składowych zdrowia seksualnego nie funkcjonuje prawidłowo, może to powodować cierpienie jednostki i prowadzić do trudności, a nawet zaburzeń, w różnych sferach funkcjonowania.

Zdrowie seksualne a rehabilitacja seksualna

Jak dbać o swoje zdrowie seksualne? Czy jest w ogóle możliwe dbanie o zdrowie seksualne będąc osobą z niepełnosprawnością? Czy w odniesieniu do osób z niepełnosprawnościami respektowane są ich prawa seksualne?

Temat seksualności osób z niepełnosprawnościami społecznie wciąż jest ogromnym tabu. Często postrzegane są jako nie będące istotami seksualnymi, nie mające potrzeb seksualnych, pragnień, nie mogące prowadzić satysfakcjonującego życia seksualnego. Powszechna wiedza na temat seksualności osób z niepełnosprawnością opiera się właśnie na tego rodzaju stereotypowych przekonaniach, które nie mają odzwierciedlenia w rzeczywistości, gdyż seksualność jest częścią nas wszystkich, niezależnie od stopnia niepełnosprawności. Dlatego tak ważnym elementem rehabilitacji, w przypadku osób z niepełnosprawnościami, powinna być również rehabilitacja seksualna, mająca na celu przywrócenie zdrowia seksualnego.

Głównym zadaniem rehabilitacji seksualnej jest leczenie lub minimalizowanie zaburzeń seksualnych, które mogą wynikać z choroby lub doświadczonego urazu. Do celów należy również zdobycie wiedzy dotyczącej seksualności i osiągania satysfakcji seksualnej, poszukiwanie oraz wypracowanie technik, sposobów i form ekspresji seksualnej uwzględniających ograniczenia i możliwości, zwiększanie świadomości dotyczącej własnego ciała, praca nad stereotypowymi przekonaniami dotyczącymi seksualności, edukacja i poradnictwo dotyczące bezpiecznych metod antykoncepcji i płodności. Duża część rehabilitacji seksualnej związana jest też z aspektami psychologicznymi – pracą z emocjami, myślami, obrazem siebie, niską samooceną, lękiem – które mają ogromny wpływ na jakość życia intymnego.

Temat seksualności osób z niepełnosprawnościami jest niestety często spychany na dalszy plan w procesie opieki i rehabilitacji, nie jest postrzegany jako jeden z głównych celów. Z pewnością przyczynia się do tego nie tylko społeczna tabuizacja tego tematu, ale też brak przygotowania personelu medycznego do udzielania wsparcia w tym zakresie, niedostateczna liczba specjalistów_ek posiadających odpowiednie kompetencje, ograniczenia systemu opieki zdrowotnej i wiele innych czynników.

Skuteczna i kompleksowa rehabilitacja wymaga jednak nie tylko wiedzy i współpracy specjalistów_ek z różnych dziedzin, ale przede wszystkim indywidualnego podejścia do każdej osoby, zrozumienia jej potrzeb i oczekiwań. Należy więc słuchać i podążać za osobą, która potrzebuje pomocy w tym zakresie.

Zdrowie seksualne i seksualność człowieka to temat ogromnie szeroki i zróżnicowany. Poruszanie tej tematyki, jak i modyfikowanie stereotypowych przekonań dotyczących seksualności, samodzielności i podmiotowości osób z niepełnosprawnościami jest niezwykle ważne. Możemy dzięki temu zwiększać świadomość społeczną w zakresie potrzeb i barier, z jakimi osoby z niepełnosprawnościami spotykają się na co dzień. Zmienianie obrazu dotyczącego seksualności, związków i rodzicielstwa osób z niepełnosprawnościami może mieć pozytywny wpływ na zwiększanie dostępności do usług medycznych i otrzymywanie wsparcia adekwatnego do potrzeb.

Bibliografia:

Addlakha, R., Price, J., Heidari, S. (2017). Disability and sexuality: claiming sexual and reproductive rights. An international journal on sexual and reproductive health and rights, 25(50), 4-9.

Aouil, B. (2010). Kinezyterapeutyczne metody w rehabilitacji seksualnej osób niepełnosprawnych. Przegląd terapeutyczny, 8, 1-13.

Adamczyk J., Kocyk, S., Boguszewski, D. (2012). Oczekiwania osób niepełnosprawnych i fizjoterapeutów wobec rehabilitacji seksualnej. Seksuologia Polska, 10(1), 21-27.

Cencora, M., Pasiut, S. (2012). Rehabilitacja seksualna po urazie rdzenia kręgowego. Fizjoterapia, 20(2), 12-31.

Długołęcka, A. (2007). Seksualność osób niepełnosprawnych fizycznie — wstępna diagnoza problemów. Postępy Rehabilitacji, 1, 29–39

Lew-Starowicz, M., Lew-Starowicz, Z., Skrzypulec-Plinta, V. (2017). Seksuologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie

Radomski, D. (2005). Czynniki utrudniające realizację życia erotycznego osób niepełnosprawnych fizycznie. Seksuologia Polska, 3(1), 8–12.

Trojanowska, M. (2020). Komu wolno pójść na randkę? O seksualności osób z niepełnosprawnościami. Przegląd Socjologii Jakościowej, 16(3), 56-69.