Stawianie granic, asertywność oraz budowanie pewności siebie przez dzieci z niepełnosprawnością

Pewność siebie jest ważna dla wszystkich i odnosi się do przekonania o własnych możliwościach, zdolnościach, umiejętnościach i wartości jako osoby. To, co myślimy o nas samych, wpływa znacząco na to, w jaki sposób wchodzimy w interakcję z innymi oraz jak reagujemy na stres i trudności w codziennym życiu. Budowanie pewności siebie przez dzieci z niepełnosprawnościami może być szczególnym wyzwaniem ze względu na doświadczenia dyskryminacji i stygmatyzacji.

Asertywność wpływa na ogólną satysfakcję z życia [1] i jest pojęciem mocno związanym z poczuciem własnej wartości – im większa pewność siebie, tym łatwiej zachowywać się asertywnie.

Asertywność i stawianie granic

Asertywność to umiejętność wyrażania własnych potrzeb, pragnień i opinii w sposób bezpośredni, ale z poszanowaniem innych ludzi, bez agresji. Osoba asertywna umie stawiać granice w odpowiedni sposób. Stawianie granic jest ważną umiejętnością, która pełni funkcję obronną przed nadużyciem, wykorzystaniem albo zaniedbaniem przez innych. Pozwala nam również określić, co jest ważne oraz chronić naszą prywatność.  

Praktykę stawiania granic najlepiej zacząć w domu. Wychowywanie dziecka stwarza wiele okazji do stawiania różnych granic – rodzic powinien być przykładem i pamiętać o kilku zasadach:

• Wyjaśnij swoje oczekiwania – prosto wyjaśnij, czemu stawiasz granice. Oczekiwania wobec dziecka powinny być realistyczne i jasno przedstawione, a granice spójne i stałe. Najlepiej wyrażać oczekiwania w sposób pozytywny – „nie rób tego” warto zamienić na „proszę, zrób to w ten sposób”.
• Bądź konsekwentny – pamiętaj jednak, że przystosowanie się do nowych zasad może nie być natychmiastowe.
• Daj dziecku wybór – umożliwienie dziecku wyboru w ramach określonych granic pomoże mu poczuć się bardziej autonomicznie i odpowiedzialnie.
• Pamiętaj o komunikatach „ja” – zamiast „jesteś niegrzeczny” powiedz „jestem zdenerwowany, kiedy to robisz” – krytykę zamień na informację, co cię niepokoi i dlaczego.
• Pozwalaj dziecku wyrażać swoje zdanie i uczucia – zostawi to przestrzeń na rozmowę, która pomoże dziecku zrozumieć, czemu stawiasz granicę. Zamiast narzucać swoje rozwiązanie, zapytaj dziecko, co zrobiłoby w takiej sytuacji.

Asertywność w okresie dojrzewania nastolatków z niepełnosprawnościami

Okres dojrzewania jest szczególnie ważny w kontekście asertywności i stawiania granic. Jest to czas intensywnego poszukiwania swojego miejsca w świecie i nawiązywania znajomości z innymi. Asertywność u dzieci z niepełnosprawnościami pomaga w radzeniu sobie z presją rówieśniczą i pomaga w budowaniu zdrowych relacji, chroni również przed izolacją społeczną. Badania Nolen-Hoeksema i Jacksona (2001) wykazały, że u młodzieży asertywność jest pozytywnie związana z poziomem poczucia własnej wartości i odwrotnie proporcjonalna do poziomu depresji. [2]

Jak nauczyć dziecko z niepełnosprawnością asertywności?

Asertywność u dzieci może być rozwijana poprzez różne sposoby, w tym poprzez praktykowanie umiejętności asertywnych w różnych sytuacjach oraz przez edukację na ich temat. Ważne jest również, aby rozwijać zdolność słuchania innych ludzi i szanowania ich zdania. Jeśli dziecko ma problemy z asertywnością, warto poszukać oferty warsztatów asertywności dla dzieci z niepełnosprawnościami. Takie warsztaty mogą pomóc dzieciom w budowaniu pewności siebie i rozwinięciu umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Pewność siebie – rola rodziców

Warto zaznaczyć, że budowanie pewności siebie u dziecka jest procesem wewnętrznym. Wartość ta rozwija się w oparciu o szacunek, akceptację i miłość, jakie dziecko otrzymuje od rodziców i innych osób z jego otoczenia. Zachowania opiekunów mogą pewność siebie wzmacniać bądź osłabiać – dlatego tak ważnym jest, aby pamiętać o tym w codziennym życiu podczas interakcji z dzieckiem. Od reakcji rodzica na sukcesy i porażki młodego człowieka zależy wiele, np.  jeśli rodzic gratuluje dziecku i je docenia, wzmacnia motywację do kolejnych pozytywnych działań. Konstruktywne reakcje na porażki, połączone ze współczuciem, nie sprawią, że dziecko straci chęć do ponownych prób działania.

Rady dla rodziców

Budowanie pewności siebie u młodych osób z niepełnosprawnościami wymaga szczególnego podejścia – doświadczenia związane z ograniczoną mobilnością, wykluczeniem czy problemami zdrowotnymi mogą znacząco wpływać na to, w jaki sposób młode osoby myślą o sobie. Rodzic powinien pamiętać o tym, by być cierpliwym, uważnym i zaangażowanym. Oto kilka rad, jak wzmocnić pewność siebie u dziecka:

• Stymuluj pozytywny rozwój dziecka – wspieraj jego zainteresowania, doceniaj sukcesy szkolne, postępy w rehabilitacji.
• Doceniaj pozytywne cechy dziecka – dzięki temu dasz mu poczucie, że jest doceniane i ważne.
• Nie koncentruj się na porażkach – pokaż, że każdy popełnia błędy i że to naturalne. Ważne jest, aby pomóc dziecku zrozumieć, że osiągnięcie sukcesu wymaga pracy i wysiłku.
• Zachęcaj do podejmowania ryzyka – oczywiście, jednocześnie chroń przed niebezpiecznymi i nieodpowiedzialnymi sytuacjami.
• Dawaj pozytywny przykład – dzieci uważnie obserwują rodziców. Ciężko wymagać, aby pozytywny obraz siebie miało dziecko, które regularnie słucha, jak rodzice negatywnie oceniają samych siebie.
• Daj dziecku kontrolę – daj dziecku możliwość podejmowania decyzji i wyboru, kiedy jest to możliwe. Dzięki temu młody człowiek poczuje się silniejszy i bardziej kompetentny.
• Unikaj porównywania dziecka z innymi – nie oceniaj jego osiągnięć w kontekście osiągnięć innych. Może to negatywnie wpłynąć na motywację do osiągania celów.
• Zachęcaj do kontaktów społecznych – ucz dziecko zasad budowania zdrowych relacji z innymi.

Kluczowe elementy w rozwoju emocjonalnym i społecznym

Podsumowując, stawianie granic, budowanie poczucia własnej wartości i asertywność są kluczowymi elementami w rozwoju emocjonalnym i społecznym dzieci i młodzieży. Ważne jest, aby rodzice i opiekunowie byli uważni i elastyczni w swoim podejściu do tych aspektów. Wówczas mogą pomóc dziecku osiągnąć zdrowy i zrównoważony rozwój. Warto również korzystać z różnych źródeł wiedzy i porad, takich jak literatura czy spotkania ze specjalistą. Pamiętajmy, że każde dziecko jest wyjątkowe i wymaga indywidualnego podejścia, dlatego warto być otwartym na jego potrzeby i pomóc mu osiągnąć pełen potencjał w życiu.

Źródła

• [1]Ullrich, P. M., & Christoforou, P. (2004). The relationship between assertiveness and life satisfaction revisited: A canonical correlation analysis. Social Behavior and Personality: An International Journal
• [2]Nolen-Hoeksema, S., & Jackson, B. (2001). Mediators of the gender difference in rumination. Psychology of Women Quarterly
• Adele Faber, Elaine Mazlish. Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły
• Melanie J.V. FENNELL. Przezwyciężanie niskiego poczucia własnej wartości
• Self-Esteem for Kids: 30+ Counseling Tools & Activities (positivepsychology.com)