Lepiej być lewo czy praworęcznym?

Istnieje wiele mitów na temat prawo- i leworęczności. Niektórzy twierdzą, że leworęczni są bardziej inteligentni. Przyjrzeliśmy się temu głębiej, a także sprawdziliśmy, jakie jeszcze skutki pociąga za sobą dominacja jednej z półkul mózgu.

Źródła lateralizacji stron 

Lateralizacja („stronność”) jest naturalną preferencją do częstszego używania jednej ręki w trakcie wykonywania rozmaitych zadań. Wynika to z dominacji lewej lub prawej półkuli mózgu u danej osoby, co generuje przewagę ręki, nogi, czy oka przeciwnej strony ciała (gdyż każda półkula kontroluje w większości przeciwną stronę ciała). Dominacja ta jest widoczna już u płodu w postaci ssania kciuka wybranej ręki. Uważa się, że asymetria mózgu jest istotną cechą naszego gatunku – małpy nie mają tak zaznaczonej asymetrii, ani ręczności. 

W ogólnej populacji około 12-16% mężczyzn i 9-13% kobiet to osoby leworęczne. Przyczyny występowania leworęczności są najpewniej kombinacją czynników genetycznych i środowiskowych. Rodzice leworęczni (zwłaszcza matki) mają znacznie większe szanse na posiadanie potomstwa leworęcznego, choć z drugiej strony nawet u bliźniąt jednojajowych występują różnice w lateralizacji. Czynnikami środowiskowymi sprzyjającymi leworęczności mogą być komplikacje okołoporodowe lub niska masa urodzeniowa. 

Przetwarzanie informacji 

Leworęczni wydają się wykazywać więcej równoległej aktywności obu półkul. Główny ośrodek odpowiedzialny za interpretację usłyszanej mowy znajduje się w lewej półkuli. Jednak u leworęcznych zauważono również znaczną aktywacje półkuli prawej w trakcie przetwarzania mowy. Wyższa aktywacja może być skutkiem większej masy ciała modzelowatego, tj. struktury przesyłającej sygnały pomiędzy półkulami, które u leworęcznych jest średnio o 11% większe. Niektórzy autorzy (Christman i Propper, 2001) wiążą większe ciało modzelowate z lepszą pamięcią epizodyczną (pamięć wydarzeń czy wspomnień), w przeciwieństwie do pamięci semantycznej (fakty niezależne od kontekstu – np. daty wojen, stolice krajów). Nawet osoby praworęczne, mające bliskich krewnych leworęcznych, wykazują lepszą pamięć epizodyczną, niż pozostali praworęczni (Christman i Propper, 2001). 

Lateralizacja a inteligencja 

Istnieje wiele różnych teorii wiążących inteligencję z lateralizacją. Naukowcy dostarczają często rozbieżne dowody, raz potwierdzając wyższą inteligencję leworęcznych, następnym razem wskazując na większe ich trudności w np. zadaniach wymagających dużych zdolności poznawczych. 

Wśród osób leworęcznych zauważono częstsze występowanie dysleksji, a także średnio niższe oceny w szkole (Goodman, 2014). Inni autorzy twierdzą wręcz przeciwnie – wśród zdolnej młodzieży można znaleźć nawet dwa razy więcej osób leworęcznych, niż w przeciętnej populacji (Benbow 1986 za Goodman 2014). Rzeczywiście wśród wynalazców i sławnych ludzi wielu było leworęcznych m.in. Leonardo da Vinci, Maria Skłodowska-Curie, Newton, Arystoteles, Napoleon, Charlie Chaplin, Steve Jobs czy Bill Gates. Wśród ostatnich trzynastu prezydentów USA sześciu także miało dominującą lewą rękę (w tym Reagan, Clinton, Obama). Prawdopodobnie, zarówno wśród osób wyjątkowo zdolnych, jak i tych z największymi trudnościami, leworęczni stanowią większy odsetek niż w ogóle populacji. Naukowcy popierający teorie o wyjątkowości leworęcznych twierdzą, że różnice wynikają nie tyle z samych możliwości poznawczych, co ze stylów poznawczych. Leworęczni mężczyźni częściej myślą „niekonwencjonalne”, tzn. szukają nowych rozwiązań, w przeciwieństwie do korzystania ze znanych schematów. Możliwe, że ten nieprzeciętny sposób myślenia może utrudniać leworęcznym wykonywanie niektórych specyficznych zadań, chociażby matematycznych. 

Gen leworęczności 

W 2007 naukowcy z Oxfordu (Francks i in., 2007) odkryli, iż gen o nazwie LRRTM1 pobudza rozwój asymetrii w mózgu i może zwiększać prawdopodobieństwo leworęczności. Lewa półkula zwykle kontroluje mowę i język, a prawa emocje. Jednak u leworęcznych ta zależność jest często odwrócona. Uważa się także, że LRRTM1 może być związany z występowaniem schizofrenii, co nie dziwi, ponieważ u osób chorych psychiatrycznie często zauważa się odmienne wzorce asymetrii mózgu i ręczności. Choroba ta charakteryzuje się zaburzonym postrzeganiem i odmiennymi wzorcami myślowymi i dotyka około 1% populacji świata. 

Istnieją także badania wskazujące, że leworęczni mają większe skłonności do nadciśnienia lub zespołu drażliwego jelita. Również wśród osób zmagających się z ADHD leworęczni stanowią znacznie większą część, niż w ogólnej populacji. Oczywiście przyczyn rozwoju powyższych schorzeń jest wiele, więc leworęczni i rodzice dzieci leworęcznych nie mają absolutnie powodu do zmartwień. 

Leworęczność wpływa na zarobki? 

Niektórzy autorzy sugerują, iż leworęczni mężczyźni w grupie z wyższym wykształceniem zarabiają o 15% więcej niż praworęczni (Ruebeck i in., 2006). Inne badania mówią, że leworęczne osoby ogólnie zarabiają 10-12% mniej niż praworęczni. Nie ma zatem zgodnego stanowiska wśród naukowców. Co ciekawe, wśród leworęcznych mężczyzn wydłużenie okresu kształcenia o rok powoduje zwiększenie godzinnego wynagrodzenia o 8,1%, podczas gdy wśród praworęcznych tylko o 4,6% (Ruebeck i in., 2006). Czyżby więc leworęcznym bardziej opłacało się kształcenie podyplomowe? 

Czy warto „przestawiać” lub uczyć oburęczności dzieci?

Naukowcy nie uważają, by „przestawianie” lub uczenie dzieci oburęczności przynosiło dobre rezultaty. Uznaje się wręcz, iż naturalna oburęczność może być powiązana z problemami rozwojowymi, w tym jąkaniem i trudnościami z czytaniem. Nie są to duże różnice, lecz próba uczynienia dziecka oburęcznym może przyczynić się do podobnych trudności. Półkule mózgu nie działają „wymiennie”, a różnice w funkcjach pozwalają im specjalizować się. Po co więc majstrować przy tym naturalnym układzie? Gwoli ścisłości, nie chodzi o niećwiczenie ręki niedominującej – jest to jak najbardziej wskazane, ale raczej poprzez ćwiczenie czynności oburęcznych. Celem nie jest konkurowanie kończyn, lecz ich wzajemne uzupełnianie się w aktywności – jak u pianistów, którzy osiągają wysoką specjalizację w czynnościach wymagających użycia obu rąk. Podobnie, sztuki piękne mogą wspomagać rozwój prawej półkuli bez szkody dla specjalizacji językowej lewej półkuli. 

Pozostaje zatem cieszyć się z obecnej wśród nas różnorodności, która przejawia się nie tylko w dominacji jednej strony ciała, lecz także w nieco odmiennych sposobach postrzegania i przetwarzania rzeczywistości, dzięki czemu razem tworzymy piękną całość. 

Źródła: 

Benbow, Camilla Persson, Physiological Correlates of Extreme Intellectual Precocity, “Neuropsychologia”, 1986, 24, 719-725 
Christman, S. D., & Propper, R. E. (2001). Superior episodic memory is associated with interhemispheric processing, “Neuropsychology”, 2001, 15(4), 607–616
Goodman J., The Wages of Sinistrality: Handedness, Brain Structure, and Human Capital Accumulation, “Journal of Economic Perspectives”, 2014, Vol 28, Nr 4: 193–212 
Francks, C., Maegawa, S., Laurén, J. et al. LRRTM1 on chromosome 2p12 is a maternally suppressed gene that is associated paternally with handedness and schizophrenia, „Mol Psychiatry 12”, 2007, 12, 1129–1139  
Ruebeck C.S., Harrington E., Moffitt R., Handedness and Earnings, National Bureau of Economic Research, Cambridge 2006
https://www.govtech.com/question-of-the-day/Question-of-the-Day-for-02172015.html  
https://www.msn.com/en-sg/entertainment/music/news/33-most-famous-left-handers-in-history/ss-AAFrZ8o#image=12  
https://www.lefthandersday.com/super#.XoXwwnIwjDc 
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pami%C4%99%C4%87_cz%C5%82owieka 
https://www.newscientist.com/article/dn1459-ambidextrous-tendencies-may-mean-better-memory/ 
https://www.anythinglefthanded.co.uk/research/left-handed-research-current.html#3 
https://www.nature.com/articles/4002053/ 
https://www.scientificamerican.com/article/can-training-to-become-ambidextrous-improve-brain-function/