Prawa Pacjenta w Polsce

Celem koncepcji praw pacjenta jest ochrona autonomii (wolności) pacjenta przed ingerencją ze strony innych podmiotów (aspekt negatywny), ale również prawo domagania się słusznie przynależnych warunków realizacji tych praw (aspekt pozytywny).

W polskim ustawodawstwie prawa pacjenta są zagwarantowane w następujących dokumentach :

• Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
• Karta Praw Pacjenta z 1984 r. wydana z inicjatywy Parlamentu Europejskiego Wspólnoty Europejskiej
• Deklaracja Promocji Praw Pacjenta w Europie z 1994
• Europejska Karta Praw Pacjenta
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167; dalej jako: Pakt)
• Konwencja o Prawach Człowieka i Biomedycynie z 1997
• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 (ratyfikowana przez Polskę 2 października 1992)
• Ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 z późn. zm., dalej jako ustawa) z 2008
• aktach wykonawczych

W Polsce przez wiele lat źródłem normatywnym praw pacjenta były różne akty prawne w związku z tym mieli oni problemy z poznaniem swoich praw, nie mogli ich artykułować i skutecznie dochodzić.

W roku 1998 powstało Stowarzyszenie Pacjentów Primum Non Nocere, jego zadaniem było dążenie do działania dla zmiany prawa i zobligowania państwa do niesienia pomocy osobom poszkodowanym w wyniku błędów i wypadków medycznych.

Stowarzyszenie domagało się:
1/ powołania przez Parlament, instytucji Rzecznika Pacjenta, który w sposób niezależny od ministra zdrowia, miał monitorować funkcjonowanie sytemu ochrony zdrowia;
2/ wprowadzenia wzór skandynawski, ubezpieczeń od złych następstw leczenia, bez obowiązku dowodzenia winy lekarza;
3/ utworzenia programu pomocy dla osób poszkodowanych w wyniku błędów i wypadków medycznych.

Protesty poszkodowanych, skupionych w tej organizacji dały początek zmianom prawa dotyczącego błędów i wypadków medycznych w Polsce. W 1999 roku w wyniku uzgodnień Stowarzyszenia Primum Non Nocere i ministra zdrowia, powołano Rzeczników Praw Pacjenta przy Kasach chorych.

W 2002 roku Mariusz Łapiński, ówczesny Minister Zdrowia, powołał Biuro Praw Pacjenta, na miejsce biura skarg i wniosków. Dyrektorem Biura została Krystyna Barbara Kozłowska, funkcje tę pełni do dziś. 

Na początku 2008 wniesiono do laski marszałkowskiej pakiet projektów ustaw dotyczących założeń systemu ochrony zdrowia, w tym m.in. projekt ustawy o ochronie indywidualnych i zbiorowych praw pacjenta oraz o Rzeczniku Praw Pacjenta (druk sejmowy nr 283). Pierwsze czytanie projektu odbyło się na posiedzeniu Sejmu w dniach 26–27 marca 2008, w efekcie kolejnych prac Sejm przyjął 6 listopada 2008 ustawę o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 z późn. zm., dalej jako ustawa).

Ustawa wyodrębnia ogólne i szczegółowe prawa pacjenta. Katalog praw jest rozbudowany i obejmuje:
1. prawo do świadczeń zdrowotnych:
a) odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej
b) do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń
c) do zasięgnięcia opinii innego lekarza, pielęgniarki, położnej lub zwołania konsylium lekarskiego
d) do natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia
2. prawo do informacji:
a) o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu, w tym żądania pełnej informacji
b) o stanie zdrowia, w zakresie koniecznym do sprawowania opieki pielęgnacyjnej
c) w zakresie niezbędnym do wyrażenia zgody*
d) o prawach pacjenta
e) o rodzaju i zakresie udzielnych przez dany podmiot świadczeń zdrowotnych
3. prawo żądania nieudzielania przez lekarza informacji w zakresie wskazanym przez pacjenta
4. prawo przedstawienia lekarzowi swojego zdania w zakresie otrzymanych informacji
5. prawo do dostatecznie wczesnej informacji o zamiarze odstąpienia przez lekarza od leczenia
6. prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych
7. prawo do wyrażania zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych
8. prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta
9. prawo do umierania w spokoju i godności
10. prawo do świadczeń zapewniających łagodzenie bólu i innych cierpień w stanie terminalnym
11. prawo dostępu do dokumentacji medycznej **
12. prawo pacjenta do zgłaszania sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza
13. prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego:
a) do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami
b) do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej
c) do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej nad pacjentką w warunkach ciąży, porodu i połogu
14. prawo do opieki duszpasterskiej
15. prawo do przechowania rzeczy wartościowych w depozycie
16. prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Pacjenta

Ustawa przewiduje możliwość ograniczenia korzystania z praw pacjenta (art. 5) czy ponoszenia opłat za realizację określonych praw (w art. 28 i 35). Ponadto ustawa używa sformułowania “zbiorowe prawa pacjenta” (art. 1 pkt 5, rozdział 13), ale nie definiuje tych praw.
*  W nauce polskiego prawa medycznego jest to zgoda objaśniona, świadoma, uświadomiona lub poinformowana. Zostało to wyrażone w art. 32 UZL: „Lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie ,po wyrażeniu zgody przez pacjenta”.
Zgoda świadoma musi spełniać kryteria art. 31 ustawy o zawodach lekarza. Pacjent musi być poinformowany w sposób przystępny (tj. zrozumiały dla niego) o stanie zdrowia, rozpoznaniu choroby, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz przewidywanym rokowaniu. Przewidziane ustawowo formy wyrażenia zgody przez pacjenta to zgoda ustna i zgoda pisemna(art. 32 pkt. 7). Nie istnieje taka forma zgody, jak zgoda domniemana (skoro pacjent się nie sprzeciwia, to się zgadza).

* * Dokumentacja powinna być skatalogowana oraz przechowywana w posiadającym odpowiednie warunki archiwum. Archiwalna dokumentacja jest przechowywana przez okres 20 lat, licząc od końca roku kalendarzowego w którym dokonano ostatniego wpisu, przy czym dokumentacja w wypadku zgonu pacjenta na skutek uszkodzenia ciała lub zatrucia, jest przechowywana przez okres 30 lat, a zdjęcia rentgenowskie, przechowywane poza dokumentacją indywidualną wewnętrzną, są przechowywane przez okres 10 lat.
• 5 lat (zmiana było 10 lat) skierowania na badania lub zlecenia lekarza.
• dokumentacja medyczna dzieci do ukończenia 2 roku życia przez okres 22 l.
Maksymalna wysokość opłaty za jedną stronę dokumentacji medycznej – nie może przekraczać 0,002 przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Ważne strony internetowe:

Biuro Rzecznika Praw Pacjenta przy Ministrze Zdrowia:
www.bpp.gov.pl 
Ministerstwo Zdrowia:
www.mz.gov.pl 
Narodowy Fundusz Zdrowia:
www.nfz.gov.pl 
Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej:
www.prawapacjenta.eu
Organizacje pozarządowe w Polsce:
www.ngo.pl 
Centrum Wolontariatu:
www.wolontariat.org.pl 
Prawa człowieka
www.unic.un.org.pl 

Opracowała: Sylwia Kalisz-Wielgosz