Problem otyłości. Jak sobie z nim radzić? Gdzie szukać pomocy?

Czym jest otyłość?

Otyłość obecnie stanowi problem globalny, który dotyczy coraz więcej osób. Według doniesień WHO z tą chorobą zmaga się ponad 800 mln osób i ich liczba stale rośnie. Od 1975 roku liczba osób chorujących na otyłość wzrosła prawie trzykrotnie (wśród dzieci i młodzieży prawie pięciokrotnie). Choroba dotyka osoby w każdym wieku, we wszystkich grupach społecznych, a także ma zakres ogólnoświatowy (chociaż w mniejszym stopniu dotyczy społeczeństw krajów afrykańskich i południowoazjatyckich). Oprócz konsekwencji zdrowotnych osoby z otyłością muszą się mierzyć z nieustannym zawstydzaniem i obwinianiem ich o tę chorobę. Wynika to z braku zrozumienia skomplikowanej natury tej choroby, nawet wśród niektórych lekarzy oraz osób publicznych.

Zaburzenia odżywiania

Współcześnie jedzenie stało się narzędziem wyrażania określonych potrzeb psychologicznych i społecznych, takich jak: pragnienie miłości, bezpieczeństwa, przynależności, czy akceptacji. Dla wielu osób okazało się także formą radzenia sobie z negatywnymi emocjami, stresem, smutkiem, rozpaczą. W efekcie strategie te prowadzą do zaburzeń odżywiania, które z kolei stały się piętnem kultury zachodniej.
Zaburzenia odżywiania to nieprawidłowe zachowania w obszarze nawyków żywieniowych, które prowadzą do znacznych zakłóceń masy ciała. Jest to presja społeczna oraz wszech panujący kult ciała. W krajach rozwiniętych i rozwijających się społeczeństwa zostają zarzucone różnorodnymi produktami żywnościowymi przy jednoczesnym promowaniu szczupłości. Nieodzownie wpływa to na wzrost zachorowań na zaburzenia odżywiania, wśród których możemy wyróżnić: ortoreksję, anoreksję, pregorekscję, bulimię czy otyłość.

Przyczyny otyłości

Przyczyny otyłości mogą być różne. Mogą to być czynniki biologiczne, środowiskowe i psychologiczne np.: dieta, styl życia, uwarunkowania genetyczne, stan zdrowia psychicznego, warunki socjoekonomiczne, czy stan środowiska naturalnego. Otyłość to nie tylko problem medyczny, ale wiąże się ona także z konsekwencjami psychospołecznymi np. negatywnym obrazem własnego ciała. Ten obraz stanowi istotny składnik samooceny. U osób z otyłością istnieje wzajemne powiązanie pomiędzy dyssatysfakcją z wyglądu a poczuciem własnej wartości (w aspekcie ogólnym, społecznym, zawodowym i rodzinnym). Osoby zmagające się z otyłością musza mierzyć się z pewnymi uprzedzeniami oraz trudnościami np. w znalezieniu pracy, czy wynajęciu mieszkania. Współczesna kultura w pewien sposób stygmatyzuje osoby z otyłością, co wiąże się z prawdopodobieństwem zinternalizowania przez nie negatywnych informacji o sobie i może powodować odczuwanie dyskomfortu psychicznego w związku z własnym wyglądem zewnętrznym.

Ciałopozytywność – trend czy realna pomoc?

Na szczęście w ostatnim czasie pojawił się nowy trend – ciałopozytywność („body positivity” / „body positive”), którego celem jest zachęcenie do krytycznej debaty o społecznych założeniach obrazu własnego ciała i tematyki dyskryminacji wobec osób otyłych. Mass media promują nierealistyczne standardy piękna, przyczyniają się tym samym do rozwoju problemów związanych z zaburzeniami odżywiania. Prowadzone badania wskazują,
że korzystanie z kanałów social media wpływa na tworzenie negatywnego obrazu własnego ciała poprzez porównywanie się do współczesnych kanonów piękna.

Główną zasadą w koncepcji „body postive” jest nadrzędna miłość i szacunek dla ciała. Ciałopozytywność nie powinna odnosić się wyłącznie do kwestii wyglądu, ale akceptacji i szacunku dla wszystkich (niezależnie od rasy, kształtu i wielkości ciał, chorób, blizn, niepełnosprawności). Dotyczy również docenieniu funkcji zdrowotnej i funkcjonowania organizmu.

W  kontekście problemu otyłości nie polega ona na ignorowaniu problemu, dając w ten sposób przyzwolenie na niedbałość o zdrowie. Istotne jest to, aby nie hejtować i nie stygmatyzować osób borykających się z otyłością, gdyż przyczyna problemów z wagą może być powiązana z czynnikami psychospołecznymi, a nie tylko z nadmiarem spożywanych kalorii. Trzeba też mieć na uwadze, iż negatywna samoocena w zakresie wyglądu zewnętrznego łączy się z niską samooceną w sferze społecznej (brak poczucia akceptacji otoczenia), poznawczej (brak poczucia kontroli, niska ocena inteligencji, niezdolność realizowania planów życiowych) oraz emocjonalnej (pesymizm, stany obniżonego nastroju).  

Osoby, które borykają się z otyłością w trosce o swoją lepszą samoocenę powinny zastosować w praktyce następujące wskazówki:

• Nie porównuj się z innymi
• Starannie dobieraj sobie znajomych
• Zadbaj o kontakt z naturą
• Wsłuchaj się w siebie, czyli ćwicz uważność
• Zadbaj o aktywność fizyczną w swoim życiu.

Gdzie szukać pomocy?

W walce z otyłością warto sięgnąć po fachową pomoc i konkretne działania:

1. Wizyta u lekarza pierwszego kontaktu –  w celu oceny ogólnego stanu zdrowia, uzyskania wstępnej diagnozy, skierowań na szczegółowe badania oraz do specjalistów.
2. Wykonanie niezbędnych, zleconych badań  oraz postępowanie zgodnie z zaleceniami lekarza.
3. Konsultacja psychologiczna dla siebie i rodziny.
4. Konsultacja dietetyczna w celu ustalenia planu żywieniowego.
5. Diagnostyka różnicowa chorób somatycznych np.: nadczynności/ niedoczynności tarczycy, choroby Addisona, innych chorób przewlekłych (np. Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelit, reumatoidalnego zapalenia stawów) czy nowotworów, jak również zaburzeń psychicznych (np. depresji, bulimii, ARFID i innych).

Warto też zapoznać się z działalnością fundacji takich jak: „Od-Waga” oraz „Fundacja na Rzecz Walki z Otyłością”. Ich inicjatywy ukierunkowane są na edukację, profilaktykę, badania statystyczne, działania prawne, wyrównywanie szans na leczenie otyłości i nadwagi w kręgu różnych środowisk i grup społecznych oraz reprezentację Polaków w międzynarodowym ruchu na rzecz obrony praw osób chorych na otyłość. Musimy zwiększyć świadomość społeczną dotyczącą otyłości, zmienić sposób traktowania cierpiących na nią osób oraz poprawić skuteczność naszych systemów opieki zdrowotnej w walce z tą chorobą. Tylko w ten sposób uda się zmniejszyć skalę tej choroby cywilizacyjnej, bo takie miano nadano otyłości.

Opracowano na podstawie:

1. Brytek-Matera A., Obraz własnego ciała u otyłych kobiet: przyczyny i stopień niezadowolenia, związek z obniżoną samooceną i strategiami radzenia sobie ze stresem, Psychiatria Polska 2010, T. XLIV, s. 267–275.
2. Drywień M. E., Zaburzenia odżywiania, Kosmos 2010, T.59 (3-4), s. 337-344.
3. Fundacja Od-Waga, [w:] https://od-waga.org.pl/problemy/ (dostęp 20.09.2022).
4. Fundacja Walki z Otyłością, [w:] http://www.zdroweodchudzanie.pl/fundacja_walki_z_otyloscia.html (dostęp 20.09.2022).
5. Jaśkiewicz Ł., Ciałopozytywność – jak polubić swoje ciało? [w:] https://strefamocy.pl/pl/blog/ciekawostki-motywacja-i-więcej/jak-polubić-swoje-ciało (dostęp 20.09.2022).
6. Matacz M., Polub swoje ciało, a poczujesz się lepiej, [w:] https://zdrowie.pap.pl/psyche/polub-swoje-cialo-poczujesz-sie-lepiej (dostęp 19.09.2022).
7. WHO: otyłość to choroba, która dotyka 800 mln ludzi na świecie, [w:] https://pulsmedycyny.pl/who-otylosc-to-choroba-ktora-dotyka-800-mln-ludzi-na-swiecie-1110168 (dostęp 18.09.2022)
8. Zaburzenia odżywiania – gdzie szukać wsparcia? Wskazówki dla rodziców, [w:] https://pracowniaheva.pl/2019/12/21/zaburzenia-odzywiania-gdzie-szukac-wsparcia-wskazowki-dla-rodzicow (dostęp 19.09.2022).