Dzień Przeciw Homofobii, Transfobii i Bifobii

Tożsamości płciowe i orientacje seksualne

Ten artykuł powstał z okazji Międzynarodowego Dnia Przeciw Homofobii, Transfobii i Bifobii. Pomoże Ci uporządkować wiedzę z zakresu tożsamości płciowej, relacyjnej i seksualnej. Znajdziesz w nim najważniejsze pojęcia dotyczące płci i orientacji seksualnej, a także listę telefonów pomocowych i organizacji, które wspierają osoby LGBTQ+¹.

Przemoc i dyskryminacja wobec osób nieheteronormatywnych i transpłciowych w Polsce rośnie, na co wskazuje m.in. raport Rzecznika Praw Obywatelskich². Według rankingu ILGA Europe z 2020 r.³, Polska znajduje się na ostatnim miejscu wśród krajów UE, jeśli chodzi o poziom równości, praw i wolność osób LGBTQ+. W Polsce nadal dominuje społeczny heterocentryzm i kulturowo jesteśmy przesiąknięci tą narracją. Dodatkowo, polaryzację potęguje także dyskurs polityczny, który często reprezentuje negatywy stosunek do społeczności LGBTQ+. Sytuacja osób z niepełnosprawnościami w tym obszarze jest szczególnie trudna – osoby LGBTQ+ z niepełnosprawnościami dotknięte są podwójnym wykluczeniem – ze względu na swoją tożsamość płciową, seksualną i niepełnosprawność.

Warte przytoczenia jest stanowisko Polskiego Towarzystwa Seksualnego w sprawie związków i rodzicielstwa osób homoseksualnych i biseksualnych:

„Związki osób biseksualnych i homoseksualnych, podobnie jak zakładane przez nie rodziny, są w Polsce faktem. Uważamy, że konieczne jest umożliwienie formalizacji związków osób tej samej płci, zapewniając im tym samym ochronę prawną”⁴.

Reprezentuje ono rzadką postawę równości i inkluzywności, a także zwraca uwagę na potrzebę legalizacji związków par jednopłciowych.

Czym jest tożsamość płciowa?

Płeć to podstawowy element naszej seksualności. Tożsamość płciowa to poczucie przynależności do danej – może być ona spójna lub nie z płcią przypisaną przy urodzeniu. Mówienie o tożsamości płciowej wiąże się z odejściem od dominującego dotychczas myślenia o binarności płci i założenia, że są tylko dwie płcie. Obecnie płciowość traktuje się w charakterze pewnego spektrum. Odkrycie własnej tożsamości płciowej jest efektem indywidualnej autodiagnozy. Jeżeli odkrywanie własnej tożsamości wiąże się z trudnościami czy cierpieniem, warto skorzystać ze specjalistycznego wsparcia w postaci np. konsultacji seksuologicznej.

Ważne pojęcia dotyczące tożsamości płciowej

cis-płciowość – kiedy płeć oznaczona przy urodzeniu zgodna jest z płcią odczuwaną.

transpłciowość – kiedy płeć przypisana przy urodzeniu nie jest zgodna z płcią odczuwaną, niezgodność pomiędzy tożsamością płciową a innymi wymiarami płci.

niebinarność – płeć osoby nie wpisuje się w binarny podział na kobiety i mężczyzn, płeć rozumiana jako spektrum, definicji niebinarności można znaleźć bardzo dużo, więc najważniejsze będzie to, jak dana osoba będzie przeżywała swoją niebinarność.

interpłciowość – osoba urodziła się ze zróżnicowanymi cechami płciowymi, niezgodność między warstwami rozwoju płciowego, inkluzywnie mówimy o zróżnicowanym rozwoju płciowym, wariantami interpłciowości są m.in. zespół MRKH, zespół Turnera czy Klinefeltera .

ekspresja płciowa – to w jaki sposób wyrażamy swoją identyfikację płciową np. poprzez ubiór, makijaż, sposób poruszania się, głos. Nie musi jednak wiązać się z naszą tożsamością i jej odzwierciedlać, np. mogę mieć ekspresję stereotypowo postrzeganą jako kobieca, ale moja tożsamość płciowa jest męska.

dysforia płciowa – poczucie dyskomfortu i/lub cierpienia psychicznego wynikające z niezgodności tożsamości płciowej danej osoby, możemy podzielić ją na:

• dysforie ciała – kiedy osoba odczuwa dyskomfort/cierpienie w związku z tym, jak wygląda lub/i funkcjonuje jej ciało;
• dysforie społeczną – kiedy osoba odczuwa dyskomfort/cierpienie w związku z tym, jak jej płeć postrzegana jest przez społeczeństwo/inne osoby.

euforia płciowa – zadowolenie i poczucie komfortu z życia w zgodnie ze swoją tożsamością płciową, wynikające m.in. z prezentacji zgodnej z własnym wyobrażeniem oraz akceptacji i pozytywnych reakcji otoczenia/społeczeństwa.

Czym jest orientacja seksualna, a czym romantyczna?

Orientacja seksualna i orientacja romantyczna nie są pojęciami, które znaczą to samo. Orientacja seksualna oznacza kierunek pociągu seksualnego, czyli zainteresowania innymi osobami w kontekście seksualnym. Z kolei orientacja romantyczna określa kierunek zainteresowania tworzeniem relacji romantycznych, związków. Często jest tak, że orientacja seksualna i romantyczna „idą w parze” – czyli kierunek obydwu jest ten sam. Można jednak na przykład odczuwać pociąg seksualny tylko do osób płci męskiej, a romantyczny jednocześnie do każdej osoby, niezależnie od jej płci. Istnieją różne orientacje seksualne i romantyczne, m.in.:

• heteroseksualność – kiedy odczuwa się pociąg seksualny do płci przeciwnej;
• homoseksualność – kiedy odczuwa się pociąg seksualny do tej samej płci;
• biseksualność – kiedy odczuwa się pociąg do więcej niż jednej płci;
• panseksualność – przedrostek „pan” oznacza “wszystko”, w tym przypadku osoba odczuwa pociąg seksualny bez względu płeć;
• aseksualność – kiedy nie odczuwa się pociągu seksualnego do żadnej z płci. Więcej o aseksualności możecie przeczytać tutaj: O aseksualności | Sekson

Analogicznie, orientacje romantyczne mogą obejmować:

• heteroromantyczność – pociąg romantyczny/chęć tworzenia romantycznych relacji z osobami przeciwnej płci;
• homoromantyczność – pociąg romantyczny/chęć tworzenia romantycznych relacji z osobami tej samej płci;
• biromatyczność – pociąg romantyczny/chęć tworzenia romantycznych relacji z osobami różnej płci;
• panromantyczność – pociąg romantyczny/chęć tworzenia romantycznych relacji z osobami niezależnie od ich płci/tożsamości płciowej (płeć nie ma w tym przypadku żadnego znaczenia);
• aromatyczność – braku pociągu romantycznego/chęci tworzenia romantycznych relacji z kimkolwiek.

Warto podkreślić, że powyższe definicje są umowne i nie wyczerpują tematyki. Każda osoba może definiować swoją orientację na swój własny sposób, a niektórzy mogą nie czuć potrzeby jej definiowania w ogóle, co również jest całkowicie w porządku. Orientacje seksualne i romantyczne są częścią spektrum ludzkiej różnorodności, a uznanie i akceptacja tej różnorodności są kluczowe dla zrozumienia i wspierania indywidualnych doświadczeń oraz tożsamości.

Dobre praktyki

GSRD – Gender, Sexual and Relationship Diversitites  – określenie, które stopniowo zastępuje akronim LGBT+ jako bardziej inkluzywne i włączające, podkreślające różnorodność nie tylko w obszarze płciowości czy orientacji seksualnej, ale także relacyjności i tworzenia związków, zaleca się mówienie o różnorodnościach płciowych, seksualnych czy relacyjnych.

Ona/jej – bardzo dobrą i obecną już także w Polsce praktyką jest stosowanie zaimków, które ułatwiają zorientowanie się, w jaki sposób dana osoba chce, by się do niej zwracano. To, jak chcemy, aby się do nas zwracano, zaimki dodaje się np. do swoich BIO na profilach społecznościowych (np. na Instagramie). Więcej o zaimkach możecie znaleźć np. na stronie zaimki.pl.

Używanie odpowiednich zaimków wiąże się z ideą inkluzywnego języka, który w centrum stawia człowieka, a nie jego cechy, przywracając w ten sposób godność jednostce i odrzucając krzywdzące stereotypy.

Inne wartościowe źródła, które polecamy:

„My, trans”, Piotr Jacońrodzice dzieci trans

„My rodzice. Pytania i odpowiedzi rodziców lesbijek, gejów i osób biseksualnych“, Kampania Przeciwko Homofobii

„Godność proszę“, Maja Heban

„Różnym głosem. Rodziny z wyboru w Polsce”, Agnieszka Król, Joanna Mizielińska, Justyna Struzik

„Asy. Czego może nas nauczyć aseksualność”, Angela Chen

– Stowarzyszenie Miłość Nie Wyklucza – działające na rzecz wprowadzenia równości małżeńskiej dla par osób tej samej płci oraz budowania społeczności LGBT+ w Polsce

– Grupa Stonewall – organizator Poznań Pride Week oraz Marszu Równości, zrzesza osoby, które zgodnie popierają postulaty równouprawnienia par osób tej samej płci oraz walczą z dyskryminacją i przemocą. Kanał na YT Grupy Stonewall www.youtube.com/@StonewallTV

– Kampania Przeciwko Homofobii – organizacja pozarządowa, która zajmuje się przeciwdziałaniem przemocy i dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową

Jeśli jesteś w kryzysie i potrzebujesz pomocy – skorzystaj z tych kontaktów

• Pomarańczowy Telefon Fundacji Avalon, dedykowany osobom z niepełnosprawnościami, ich bliskim i rodzinie, poradnictwo jest bezpłatne i obejmuje konsultacje z seksuologiem, psychologiem, prawnikiem, pedagogiem, specjalistą ds. niepełnosprawności, specjalistą ds. medycznych;
• Grupa PONTON, Młodzieżowy Telefon Zaufania, tel. 22 635 93 92, godz. 16:00 – 20:00;
• Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, całodobowa infolinia dla dzieci i młodzieży, tel. 116  111;
• Poradnia Telefoniczna – Niebieska Linia, tel. 22 668 70 00, jeśli doświadczasz przemocy w rodzinie, od poniedziałku do niedzieli w godz. 12:00 – 18:00, tel. 801 120 002 – od poniedziałku do soboty w godz. 8:00 – 22:00;
• Centrum Praw Kobiet, tel. 22 621 35 37, od poniedziałku do piątku w godz. 10:00 – 16:00, telefon interwencyjny: 600 070 717;
• Stowarzyszenie Lambda Warszawa, Telefon zaufania dla osób homo- i biseksualnych, tel. 22 628 52 22, od poniedziałku do piątku w godz. 18:00 – 21:00;
• Instytut Psychologii Zdrowia, Telefon zaufania dla osób cierpiących z powodu uzależnień behawioralnych, tel. 801 889 880, od poniedziałku do niedzieli w godz. 17:00 – 22:00;
• 116 123 – Kryzysowy Telefon Zaufania dla Dorosłych, dostępny codziennie w godz. 14:00 – 22:00
• 800 080 222 – całodobowa infolinia dla dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli
• 22 594 91 00 – Antydepresyjny Telefon Zaufania Forum Przeciw Depresji
• 800 012 005 – Telefon Pogadania, wsparcie dla osób samotnych, w tym osób starszych, czynny codziennie w godz. 11:00 – 20:00

Źródła:

1. Michał Sawicki, Michał Tęcza, Edukacja Seksualna, materiały ze szkolenia
2. Sytuacja prawna osób nieheteroseksualnych i transpłciowych w Polsce, dostęp: https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Sytuacja_prawna_raport_ZRT.pdf
3. Transseksualność i transpłciowość, Grupa PONTON, dostęp: https://ponton.org.pl/lgbtqiap/transseksualnosc-i-transplciowosc/
4. Słowniczek, Fundacja Trans-Fuzja, dostęp:
5. Fundacja Trans-Fuzja – Słowniczek (transfuzja.org)