Profilaktyka raka szyjki macicy

tekst: dr n. med. Edyta Wlaźlak, dr hab. n. med. Grzegorz Surkont, lek. Zofia Rozpendowska – Specjalistyczne gabinety Dermed  

Cytologia a rak szyjki macicy

Jednym z najczęstszych nowotworów występujących u kobiet jest rak szyjki macicy. Wykryty we wczesnym stadium daje możliwość wyleczenia niemal w 100% rozpoznanych przypadków. W celu wykrywania nieprawidłowych zmian w obrębie szyjki macicy wykonuje się cytologię. Profilaktyczne badanie cytologiczne pozwala wykryć zmiany przedrakowe albo raka szyjki macicy we wczesnym stadium.  

Cytologia to badanie na fotelu ginekologicznym, a następnie mikroskopowa analiza komórek pobranych ze śluzówki tarczy szyjki macicy, kanału szyjki macicy oraz strefy przejściowej. Są dwa rodzaje cytologii – konwencjonalna i płynna – pobrany materiał z szyjki macicy można nanieść na szkiełko lub włożyć do specjalnego płynu. Na szkiełku w przypadku cytologii konwencjonalnej znajdują się oprócz komórek nabłonka również komórki śluzu, krwi oraz np. bakterie, które utrudniają ocenę preparatu. W przypadku płynnej cytologii komórki nabłonka zostają oddzielone (odwirowane w laboratorium) od wszystkich innych składników roztworu. Znacząco ułatwia to cytologowi ocenę preparatu. Jeśli chodzi o sposób przeprowadzenia badania w gabinecie ginekologicznym, to niewiele się on różni od siebie. Cytologia płynna jest zwykle stosowana w przypadkach wątpliwych, nie jest dostępna w każdym gabinecie ginekologicznym. 

Jak przygotować się do cytologii?

W celu wykonania cytologii należy zgłosić się do ginekologa lub położnej. Badanie nie wymaga żadnego skierowania. Przed wizytą należy przypomnieć sobie datę ostatniej miesiączki, długość cyklu, charakter miesiączek, choroby przebyte i przewlekłe, leki przyjmowane na stałe, w tym leki antykoncepcyjne, a także przebyte ciąże i porody.  

 O czym warto pamiętać: 

• cytologii nie wykonuje się w trakcie miesiączki 
• na badanie najlepiej zgłosić się nie wcześniej niż 2 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 2 dni przed rozpoczęciem miesiączki,  
• co najmniej 4 dni przed pobraniem wymazu cytologicznego nie należy stosować żadnych leków dopochwowych, 
• od ostatniego badania ginekologicznego powinien upłynąć 1 dzień, 
• co najmniej 24h przed badaniem powstrzymać się od stosunku płciowego. 

Cytologię pobiera się z szyjki macicy. Lekarz_ka zakłada do pochwy wziernik, która ułatwia dostęp do szyjki macicy. Następnie przez wziernik wprowadza plastikową szczoteczkę i ruchem obrotowym pobiera materiał do badania. Samo pobranie jest nieinwazyjne. 

Jeśli wynik badania cytologicznego będzie prawidłowy, na następną cytologię należy zgłosić się najpóźniej za 3 lata (co 3 lata badanie refunduje NFZ). Można też wykonywać cytologię częściej, np. raz w roku jako badanie płatne (nierefundowane przez NFZ). Osoby z zaburzeniami odporności bądź przyjmujące leki immunosupresyjne, na badanie cytologiczne powinny zgłaszać się raz na rok.  

Regularne wykonywanie cytologii pozwala wykryć zmiany na bardzo wczesnym etapie, jak stany przednowotworowe albo na wykrycie wczesnej postaci raka szyjki macicy. Cytologia wykrywa też różnego typu infekcje, do późniejszego różnicowania infekcji stosowane są dodatkowe metody diagnostyczne. 

 HPV – wirus brodawczaka ludzkiego  

Zakażenia wirusem HPV należą do najczęstszych zakażeń przenoszonych drogą płciową. HPV to inaczej wirus brodawczaka ludzkiego, czyli stan przednowotworowy lub nowotwór szyjki macicy, którego rola w procesie powstawania tych dolegliwości jest niepodważalna. Wirusem zakażamy się głównie wskutek kontaktów seksualnych, ale możliwe jest zakażenie poprzez wspólne korzystanie z rzeczy przeznaczonych do higieny osobistej, jak np. ręcznik czy bielizna. Wirus HPV może mieć charakter niskoonkogenny lub wysokoonkogenny.Większość z nich ma niskoonkogenny charakter, w wyniku infekcji może dojść do pojawienia się charakterystycznych brodawek tzw. kłykcin kończystych na skórze lub błonie śluzowej.  

W sytuacji podejrzenia zakażenia wirusem HPV cytologię ponawiamy po ok. 5-6 miesiącach lub w niektórych sytuacjach musimy poszerzyć diagnostykę. Do metod diagnostycznych należą także testy do wykrywania DNA wirusa HPV i do różnicowania jego genotypów. Pobiera się je w bardzo podobny sposób, jak cytologię płynną. 

Dwa onkogenne i najbardziej rozpowszechnione typy wirusa: HPV16 i HPV18 są odpowiedzialne za rozwój aż 70-80% przypadków raka szyjki macicy. Poza rakiem szyjki zakażenia HPV mogą prowadzić również do powstania raka: odbytu, przestrzeni ustno-gardłowej, pochwy, sromu, prącia. W ciągu swojego życia 50-80% aktywnych seksualnie kobiet i mężczyzn było lub będzie zakażonych HPV. Nie oznacza to, że wszyscy zakażeni wykazują objawy kliniczne choroby. Szczepienia przeciwko HPV – brodawczakowi ludzkiemu można wykonać u młodych dziewcząt i chłopców jeszcze przed rozpoczęciem. Pomimo rozpowszechnienia szczepień i testów HPV, cytologia pozostaje nadal najważniejszym narzędziem profilaktyki raka szyjki macicy.