Savoir-vivre wobec osób z niepełnosprawnościami

Savoir-vivre to dosłownie znajomość/sztuka życia (fr. savoir – wiedzieć, vivre – żyć). Według powszechnie znanych definicji wyrażenie to możemy rozumieć jako: dobre maniery, ogładę, znajomość zwyczajów i form towarzyskich oraz reguł grzeczności funkcjonujących w danej grupie. To także umiejętność postępowania w życiu i radzenia sobie w różnych trudnych sytuacjach. Zasady savoir-vivre’u nie dotyczą wyłącznie nakrywania i podawania do stołu oraz sposobów jedzenia i picia, ale także odnoszą się do sposobu komunikacji, wyglądu, czy prezencji. Potrzebę znajomości dobrych manier podkreśla fakt, iż od 2016 roku 3 czerwca obchodzony jest Dzień Savoir-Vivre’u, który ma na celu propagowanie grzeczności obyczajowej oraz dobrych manier jako elementów kultury społecznej.

Język kształtuje rzeczywistość – o komunikacji w kontekście osób z niepełnosprawnościami

O podstawowych zasadach dobrego wychowania można by dywagować w nieskończoność. Choćby ze względu na to, iż savoir-vivre jest uwarunkowany kulturowo, a więc różni się w zależności od regionu świata. Jednakże bez względu na szerokość geograficzną, jedno jest pewne – znajomość zasad savoir-vivre jest jednym z wyznaczników kultury osobistej człowieka. W tym artykule skupimy się na jednym aspekcie – a mianowicie na sposobie komunikacji w kontekście osób z niepełnosprawnościami.

Dlaczego jest to takie istotne? Być może dlatego, że język kształtuje naszą rzeczywistość. To w jaki sposób patrzymy na świat i otaczających nas ludzi zależy od słów, jakimi się posługujemy. Słowa potrafią sprawić radość, pocieszyć, zachwycić, ale również obrazić lub skrzywdzić. Nie zawsze są to celowe działania. Czasami w sposób nieświadomy używamy pewnych sformułowań, gdyż jesteśmy do nich przyzwyczajeni i nie dostrzegamy w ich stosowaniu niczego niestosownego. Tkwią w nas tak głęboko, iż nie zwracamy już na nie uwagi, choć często bywają dyskryminujące lub poniżające. Stąd też powinniśmy dbać o to, aby język, którym się posługujemy był w jak najwyższym stopniu inkluzywny.

Co właściwie oznacza to stwierdzenie? Według SJP „inkluzywny” to „łączący lub obejmujący jakąś całość, przeznaczony dla wszystkich”. Jest to język, którego powinno się używać, aby nie dyskryminować nikogo. Innymi słowy język inkluzywny jest włączający, równościowy, wolny od wszelkich uprzedzeń, stereotypów i aluzji.

Stosując go traktujemy wszystkich równo, nikogo nie wykluczamy. Język inkluzywny wskazuje również na pewne zasady odnoszące się do osób z niepełnosprawnościami.

Jak mówić by nikogo nie zranić lub nie popełnić gafy?

Warto zapamiętać, iż mówimy bądź piszemy o osobach z niepełnosprawnościami (osoba z niepełnosprawnością ruchową, osoba z niepełnosprawnością intelektualną) zamiast osoby niepełnosprawne. Jest to bardzo istotne, aby podkreślać indywidualność, a nie stan fizyczny. W niezbyt dobrym tonie jest używanie zwrotów takich jak: skazany na…, cierpi na…, przykuty do…, dotknięty…. Tego typu sformułowania sugerują bierność i brak kontroli nad swoim życiem. Inwalidztwo, kalectwo, wada, defekt, upośledzenie – te określenia traktują niepełnosprawność, jako coś złego, a takie osoby jako „niepełne” i nieważne.

Nie łączmy niepełnosprawności z ograniczeniem, dlatego też należy unikać  powyższych określeń.

Przykłady języka inkluzywnego w kontekście osób z niepełnosprawnościami:

• Zamiast niewidomi – osoby niewidome;
• zamiast cierpieć na – osoba z … (np. osoba z epilepsją);
• zamiast autystyk – osoba z autyzmem;
• zamiast osoba psychicznie chora – osoba z doświadczeniem choroby psychicznej, osoba z doświadczeniem zaburzeń zdrowia psychicznego, osoba po doświadczeniu kryzysu psychicznego;
• zamiast osoba skazana na wózek inwalidzki – osoba korzystająca z wózka.

Pamiętajmy nie tylko 3 czerwca o dobrych manierach i formach grzecznościowych. Słowa mają wielką moc, dlatego też powinniśmy posługiwać się nimi z większą świadomością. Zwłaszcza jeśli przez naszą ignorancję lub niewiedzę możemy kogoś zranić lub stygmatyzować. Stosując język inkluzywny – kształtujmy rzeczywistość pełną tolerancji, empatii i zrozumienia. Czyż nie takiej rzeczywistości chcemy?

Opracowano na podstawie:

1. Kuryłowicz P. Jak nie wykluczać, czyli o języku inkluzywnym [w:] https://levelupngo.com/jak-nie-wykluczac-czyli-o-jezyku-inkluzywnym/ (dostęp 31 maja 2022 r.).
2. Słownik inkluzywnego języka [w:] https://zaimki.pl/inkluzywny (dostęp 31 maja 2022 r.).
3. Słownik Języka Polskiego [w:] https://sjp.pwn.pl/sjp/inkluzywny;3281554.html (dostęp 31 maja 2022 r.).
4. Savoir-vivre [w:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Savoir-vivre (dostęp 31 maja 2022 r.).