Zdrowie intymne mężczyzn z niepełnosprawnością – co warto robić i jak o nie zadbać?

Mężczyźni z niepełnosprawnością podlegają tym samym prawom natury w zakresie funkcjonowania układu moczowo-płciowego i życia seksualnego co mężczyźni bez niepełnosprawności. Oznacza to ni mniej, ni więcej, że obowiązuje ich co najmniej ta sama profilaktyka w zakresie narządów płciowych, płodności, sprawności seksualnej, a w niektórych jej aspektach ze względu na specyfikę niepełnosprawności adekwatna do sytuacji konkretnej osoby.

Jak wspomóc płodność i zdrowie układu moczowo-płciowego?

Wiadomym jest, że profilaktyka zdrowotna jest pierwszym i najważniejszym sposobem zapobiegania powstawania schorzeń. Rozumiemy przez to:

• odpowiedni tryb i styl życia – to najszersze pojęcie w zakresie profilaktyki zdrowotnej i obejmuje swoją definicją całość codziennych działań, mających na celu poprawę lub utrzymanie zdrowia i zmniejszanie ryzyka wystąpienia poszczególnych schorzeń.
• zdrową dietę – dieta oparta na świeżych warzywach i owocach, nasionach i orzechach, tłuszczach nienasyconych, produktach bogatych w błonnik, ograniczenie mięsa czerwonego, tłuszczy nasyconych, unikanie spożycia produktów spożywczych wysoce przetworzonych, zawierających konserwanty, wzmacniacze smaku i zapachu, antybiotyki, ksenoestrogeny. Słowo dieta wydaje się być jednak nieodpowiednie, bo kojarzy się z ograniczaniem. Najlepszym byłoby określenie „zdrowe odżywianie”, bo dzięki niemu możemy utrzymać prawidłową wagę ciała i dostarczyć najlepszego paliwa dla naszego organizmu.
• odpowiednią ilość i jakość aktywności fizycznej – osoby z niepełnosprawnością podlegają często ograniczeniom ruchu swojego ciała, co nie oznacza, że mają być już na zawsze pozbawione najstarszego i najlepszego leku od czasów Hipokratesa – ruchu. Każdy człowiek może uprawiać aktywność fizyczną adekwatną do swojego stanu zdrowia i możliwości jakie daje mu jego ciało. Jeśli nie wiesz co wolno Ci robić, skonsultuj się z fizjoterapeutą lub lekarzem rehabilitacji lub ortopedii specjalizującym się w prowadzeniu osób z niepełnosprawnością. Doradzą jakie sporty i jaka aktywność jest wskazana, a jakiej lepiej unikać. Najważniejsze, żeby wychodzić poza strefę komfortu – aktywność fizyczna ma dać zwiększenie tętna i zmęczenie mięśni czyli być swego rodzaju wyzwaniem dla ciała, a przy okazji to świetny sposób na pozbycie się stresu i zachowanie zdrowia psychicznego oraz przyspieszenie redukcji masy ciała w przypadku nadprogramowych kilogramów.
• dbanie o prawidłową ilość wypoczynku i snu – ludzki organizm nie powinien spać 5, 7 czy 10 godziny, ale tyle ile potrzebuje indywidualnie, zależnie od wieku, stopnia zmęczenia, możliwości regeneracji. Najlepiej zadbać o to poprzez zachowanie higieny snu i odpowiednio wczesne pójście spać, tak aby rano wstawać bez budzika lub przed budzikiem – wtedy wiemy, że organizm dostał tylu snu i regeneracji ile potrzebuje. Ważny jest codzienny i weekendowy wypoczynek, a także letni/zimowy urlop. Dzięki temu można zachować psychiczny i fizyczny balans pomiędzy aktywnością eksploatującą organizm (praca, codzienne obowiązki) a regeneracją (czas z bliskimi, wypoczynek, hobby).
• unikanie stresu i nadmiernego napięcia nerwowego – współczesne życie jest definiowane przez stres w pracy, w domu, praktycznie wszędzie i codziennie. Dlatego najlepsze co możemy zrobić to nauczyć się jemu nie poddawać i umieć nim zarządzać, bo to tylko nasza głowa odpowiada za to czy daną sytuację traktujemy jako stresującą czy komfortową. Jeśli samodzielnie lub z pomocą książek / internetu nie dajemy rady opanować stresu, to warto skorzystać z pomocy specjalisty (psycholog, psychoterapeuta, coach), który pomoże nam zmienić swoje życie na mniej stresujące. Osoby z niepełnosprawnością doświadczają szczególnie dużego stresu związanego z trudnościami w pokonywaniu barier nie tylko fizycznych, ale także relacyjnych, międzyludzkich, w związku z czym są szczególnie narażone na efekty działania stresu i ryzyko depresji.
• brak używek (papierosy, narkotyki, dopalacze, itp.), umiarkowane spożycie alkoholu – najkrócej rzecz ujmując używki niszczą nie tylko ogólne zdrowie, ale w szczególności erekcję i plemniki. Więc chcąc zadbać o sprawność seksualną i optymalizację płodności odstaw wszelkie używki całkowicie, a alkohol spożywaj bardzo rozsądnie.
• unikanie przegrzewania jąder – najlepiej poprzez noszenie luźnej bielizny, spodni, unikanie gorących kąpieli i prysznica, długotrwałego siedzenia, nadwagi i otyłości, noszenia telefonu komórkowego w kieszeni lub trzymanie laptopa na udach – w tym przypadku oprócz ciepła wydzielanego przez te urządzenia, także fale elektromagnetyczne nie działają dobrze na funkcje jąder.
• regularne samobadanie – w zakresie narządów płciowych oznacza regularne badanie palcami jąder (1x w miesiącu) aby wykluczyć powstanie zmian, których wcześniej nie było (stwardnienia, guzy na powierzchni i w środku miąższu jądra). Samobadanie oznacza też okresowe (1x w tygodniu) dokładne obejrzenie prącia i moszny, aby nie przeoczyć powstania np. zmian zapalnych, stulejki, brodawek skórnych lub innych stanów wymagających konsultacji lekarskiej. Samobadanie narządów płciowych może być także wykonane przez partnerkę lub partnera, co czasami może być początkiem gry wstępnej.
• zachowanie higieny narządów płciowych – mycie prącia i moszny mydłem, żelem pod prysznic lub płynem do higieny intymnej 1-2x dziennie to odpowiednia częstotliwość dbania o higienę. Warto także umyć się przed i po seksie, po aktywności fizycznej i sporcie lub w innych sytuacjach tego wymagających. Jednakże zbyt częste mycie może doprowadzić do usunięcia naturalnej, fizjologicznej flory bakteryjnej skóry genitaliów i powstania grzybicy. Co warto podkreślić – podczas mycia każdorazowo należy odsłonić całkowicie i umyć żołądź wraz z rowkiem zażołędnym, co może być trudne dla osób otyłych, które nie widzą swoich narządów płciowych lub osób z ograniczeniem sprawności manualnej.
• regularne badania lekarskie, laboratoryjne i obrazowe adekwatnie do wieku i indywidualnego ryzyka zdrowotnego – w ramach codziennej profilaktyki najwięcej pomoże nam lekarz rodzinny, ale w zakresie zdrowia układu moczowo-płciowego konieczna będzie wizyta u urologa lub androloga, który wskaże jakie badania i profilaktyka będzie dla nas odpowiednia.

Jakie objawy ze strony układu moczowego powinny skłonić mężczyznę do wizyty u androloga/urologa?

Regularne samobadanie i oglądanie narządów płciowych pozwala wykryć zmiany, których wcześniej nie było, a powinny skłonić do wizyty u specjalisty. Wszelkie stany zapalne, zaczerwienienia, guzy, zmiany kształtu i wielkości jąder to sygnały do pilnej konsultacji lekarskiej. Krwiomocz czyli obecność krwi w moczu, nawet jednorazowy incydent(!) wymaga weryfikacji lekarskiej, bo może oznaczać utajoną chorobę nowotworową układu moczowo-płciowego, kamicę moczową, stan zapalny lub infekcję pęcherza moczowego. Dlatego każdorazowa obserwacja koloru moczu to dobry zwyczaj świadomego człowieka.

Przy okazji warto wspomnieć o właściwym nawodnieniu. Odpowiednie spożycie płynów to minimum 2-2,5 l moczu na dobę. Oznacza to, że minimalne spożycie płynów to 2,5-3 l/dobę. Najlepsza zasada: 1 szklanka co godzinę, głównie woda kranowa, sok lub herbata, unikanie kawy i alkoholu. Ale w każdej sytuacji, gdy tracimy płyny (praca fizyczna, sport, stres, nadmierne pocenie się, gorączka, wymioty, biegunka, przebywanie w gorącym środowisku lub tropikach) warto zwiększyć ilość płynów, tak aby utrzymać dużą ilość niezagęszczonego moczu.

Jak o zdrowie intymne powinien dbać mężczyzna z niepełnosprawnością ruchową nabytą?

W przypadku poruszania się na wózku i długotrwałego przebywania w pozycji siedzącej mężczyzna narażony jest na przegrzewanie jąder co może wpłynąć na jego jakość nasienia i potencjalną płodność. Brak czucia w okolicy genitalnej powoduje także powstanie ryzyka niezauważenia zmian skórnych lub urazu w okolicy prącia i jąder i potencjalnego rozwoju infekcji. Sposobem na zapobiegnięcie temu jest oglądanie narządów płciowych podczas codziennego mycia.

Poruszanie się na wózku często oznacza zmianę w sferze życia seksualnego. Konsultacje z seksuologiem pozwolą na nauczenie się i czerpanie przyjemności mimo nowych warunków związanych z niepełnosprawnością, ograniczeniem w poruszaniu się oraz zmian czucia i odruchów w okolicy intymnej.

Jak przygotować się do badań profilaktycznych z perspektywy mężczyzny z niepełnosprawnością ruchową i jak często powinno się je realizować?

Samobadanie w domu najlepiej wykonać w trakcie lub po kąpieli, gdy skóra moszny jest rozciągnięta i cienka, dzięki czemu palpacja jąder będzie łatwo wykonalna i niebolesna dla mężczyzny. W zadaniu tym może towarzyszyć i pomagać nam partnerka lub partner lub w przypadku osób samotnych opiekun z zasadą zachowania profesjonalizmu, prywatności i godności obu stron.

W przypadku wizyty u specjalisty warto wcześniej zadzwonić do centrum medycznego i dopytać o potencjalne bariery architektoniczne (schody, szerokość drzwi i korytarzy, rozkład gabinetu), a także dopytać czy specjalista z chęcią nas przyjmie lub czy ma doświadczenie w swojej specjalizacji z osobami z niepełnosprawnością. Warto zasugerować na rejestracji, aby zadali takie pytanie wszystkim współpracownikom i umieścili na stronie internetowej przychodni przy opisie każdego z nich informację o przyjmowaniu osób z niepełnosprawnością, co istotnie przyspieszy proces umawiania się na wizytę. Przygotowanie do wizyty obejmuje umycie się w całości, a w szczególności narządów płciowych oraz, o ile to możliwe – depilację spojenia łonowego, prącia i moszny, co istotnie ułatwi badanie pacjenta i wykonanie ewentualnego USG. Warto zabrać całą, ew. najbardziej istotne elementy dokumentacji medycznej. W przypadku wizyty u urologa-androloga będą to badania laboratoryjne, wyniki poprzednich konsultacji, badań USG, MRI, CT oraz wszystkie wykonane badania nasienia lub inne dotyczące układu moczowo-płciowego.

Mity, fałsze i półprawdy

„Choroby intymne nie dotyczą osób z niepełnosprawnością”

Osoby z niepełnosprawnością podlegają takiemu samemu, a czasem nawet większemu ryzyku powstania schorzeń układu moczowo-płciowego. Dotyczy to nie tylko chorób przenoszonych drogą płciową, infekcji i zakażeń, lecz także problemów seksuologicznych, zaburzeń hormonalnych związanych z androgenami czy też trudności z zajściem w ciążę lub kwestii męskiej antykoncepcji.

„Problemy z zakresu zdrowia intymnego OzN są zupełnie inne niż osób pełnosprawnych”

Jak już wspomniałem na samym początku artykułu, problemy i schorzenia osób z niepełnosprawnością w zakresie układu moczowo-płciowego są takie same jak u osób pełnosprawnych, a jedynie mogą różnić się częstotliwością występowania wynikającą z danej niepełnosprawności lub np. z poziomu uszkodzenia rdzenia kręgowego lub specyfiki urazu.

„Specjaliści nie są przygotowani do wsparcia OzN w zakresie zdrowia intymnego”

Z pewnością znajdą się specjaliści, którzy mogą być zaskoczeni wizytą osoby z niepełnosprawnością, ale zdecydowana większość specjalistów podejmie się diagnostyki i leczenia w zakresie swojej specjalności, szczególnie jeśli dotyczy to zdrowia intymnego oraz jeśli dany problem jest częsty i powszechny. Jeśli powód wizyty i dane schorzenie przekracza wiedzę i doświadczenie najbliższego specjalisty, warto wówczas poszukać specjalistów, którzy mają większe doświadczenie w tym zakresie. Co warto podkreślić, w czasach intensywnego rozwinięcia porad online jest to bardzo dobra forma konsultacji dla osób z niepełnosprawnością ze specjalistami nawet z odległych miejsc w kraju i na świecie. Konsultacja online wyklucza badanie fizykalne i USG, ale pozwala na nakreślenie planu diagnostyczno-terapeutycznego oraz umożliwi ustalenie konieczności osobistego stawienia się w gabinecie.